Khám phá những thông tin thú vị về loài mối 

Mối (Isoptera) là loài côn trùng có lịch sử xuất hiện trên Trái Đất hơn 200 triệu năm trước với hơn 2700 loài được biết đến. Tại Việt Nam, chỉ có ba loài phổ biến đó là mối đất, mối gỗ ẩm và mối gỗ khô. Mối là loài xã hội, sống theo bầy đàn, các cá thể đảm nhận nhiệm vụ khác nhau trong tổ. Hãy cùng Công ty Diệt côn trùng KTX khám phá những thông tin thú vị về các loại mối tại bài viết dưới đây.

Tổng quan về loài mối

Đặc điểm hình thái bên ngoài của mối

Loài mối có sự khác biệt rõ rệt về hình thái bên ngoài giữa hai nhóm chính đó là mối sinh sản và mối vô sinh.:

Mối sinh sản (mối chúa, mối vua, mối dự bị, mối cánh):

• Đầu: Phát triển bao gồm mắt đơn, mắt kép và râu hình chuỗi hạt, trong đó râu đóng vai trò như cơ quan khứu giác và vị giác.
• Ngực: Có 3 đốt và mỗi đốt mang một cặp chân. Riêng mối cánh có thêm một cặp cánh gắn tại đốt ngực giữa.
• Bụng: Có 10 đốt, kèm theo các lỗ thở từ đốt bụng thứ 2 đến đốt thứ 8. Đốt bụng cuối cùng có nắp sinh dục và một đôi gai đuôi.
• Kích thước: Với mối chúa sau khi sinh sản có phần bụng phát triển lớn, đạt kích thước từ 60 đến 70 mm.

Mối vô sinh (mối thợ, mối lính):

• Đầu: Phát triển kém hơn đối với mắt kép nhưng còn mắt đơn thì đã thoái hóa.
• Kích thước cơ thể: Dao động từ 4 đến 10 mm.
  • Mối thợ: Khi còn non có màu trắng sữa, chuyển sang nâu sẫm khi trưởng thành.
  • Mối lính: Phần đầu lớn, mang một đôi kìm to đảm nhận nhiệm vụ bảo vệ và canh gác tổ.

Đặc điểm hình thái bên ngoài của loài mối

Cấu trúc hình thái bên trong loài mối

Cấu tạo bên trong của loài mối gồm hai bộ phận chính: hệ tiêu hóa và cơ quan cảm giác, đảm nhiệm các chức năng quan trọng trong sinh tồn và hoạt động của chúng:

Hệ tiêu hóa: Hệ tiêu hóa của mối có cấu trúc phức tạp, có nhiều vi khuẩn và nguyên sinh vật giúp tiêu hóa cellulose – nguồn dinh dưỡng chính của chúng. Ba thành phấn chính trong hệ tiêu hóa của loài mối:

• Ruột trước: Bao gồm lỗ miệng, thực quản và diều mề.
• Ruột giữa: Nơi chứa các ống ruột và ống Malpighi (cơ quan bài tiết).
• Ruột sau: Gồm ruột già, túi tiêu hóa phụ, trực tràng và hậu môn.

Cơ quan cảm giác: Mối sử dụng các cơ quan cảm giác để nhận biết môi trường, đồng loại, kẻ thù và thức ăn.

• Mắt: Bao gồm mắt đơn và mắt kép.
• Râu: Chứa các cơ quan cảm thụ, đóng vai trò nhận diện mùi hương và rung động.

Cơ quan đặc biệt:

• Mối sinh sản: Có cơ quan phát thanh, tạo ra rung động bằng cách rung tấm ngực hoặc vẫy cánh, nhằm kêu gọi bạn tình.
• Mối vô sinh: Sử dụng hành động co giật cơ đầu để phát tín hiệu cảnh báo nguy hiểm cho đồng loại.

Có thể bạn quan tâm: Cách phân biệt mối đất và mối gỗ

Cấu trúc hình thái bên trong của loài mối

Vai trò của loài mối trong hệ sinh thái tự nhiên

Loài mối mọt thường bị xem là loài côn trùng gây hại nhưng chúng cũng đóng góp quan trọng vào sự cân bằng sinh thái:

Những lợi ích của loài mối:

• Mối chuyên phân hủy gỗ và các chất hữu cơ phức tạp, biến chúng thành các hợp chất đơn giản.
• Quá trình tiêu thụ gỗ của mối tạo ra phân giàu chất dinh dưỡng, giúp cải thiện cấu trúc đất và tăng cường khả năng giữ nước của đất và thúc đẩy sự phát triển cây trồng.
• Mối di chuyển đất từ các lớp sâu lên bề mặt, làm giàu đất và phân phối chất dinh dưỡng đều hơn.
• Vi khuẩn cộng sinh trong ruột mối có khả năng cố định nitơ từ không khí, chuyển hóa thành dạng nitơ mà cây trồng dễ hấp thụ, làm giàu nguồn dinh dưỡng trong đất.

Tác hại của loài mối:

• Mối ăn gỗ và làm tổ trong các công trình xây dựng, gây thiệt hại lớn về kinh tế.
• Một số loài mối tấn công rễ cây, làm giảm khả năng sinh trưởng, thậm chí khiến cây chết.

Vai trò của loài mối trong hệ sinh thái

Vòng đời, giai đoạn phát triển và tuổi thọ của loài mối

Giai đoạn trứng mối

Trứng của con mối có hình bầu dục, màu trắng và kích thước rất nhỏ. Đây là giai đoạn đầu tiên trong vòng đời của loài mối. Mối chúa đảm nhận nhiệm vụ đẻ trứng trong bầy, thường diễn ra tại những nơi an toàn nhất trong tổ, như các ụ đất cứng và rắn chắc.

Ban đầu, mối chúa chỉ đẻ vài chục trứng trong lần giao phối đầu tiên nhưng số lượng này sẽ tăng dần qua các chu kỳ sinh sản sau đó để đáp ứng nhu cầu phát triển của tổ. Những vai trò của mỗi cá thể mối (như mối thợ, mối lính hay mối cánh) đã được quyết định từ trong trứng. Sau khi nở, ấu trùng sẽ phát triển theo hướng phân công chức năng cụ thể và góp phần duy trì và mở rộng bầy đàn.

Giai đoạn phát triển ấu trùng mối

Sau 30 – 60 ngày, trứng nở thành ấu trùng màu trắng đục có kích thước bằng trứng. Ấu trùng lột xác nhiều lần để lớn lên và trưởng thành. Chúng cũng ăn cellulose nhưng phải nhờ sự hỗ trợ của mối thợ. Mối thợ sẽ ăn gỗ rồi chờ enzym trong ruột và bài tiết để làm thức ăn cho ấu trùng.

Giai đoạn mối trưởng thành

Sau nhiều lần lột xác, ấu trùng phát triển đầy đủ kích thước, cơ quan và bước vào giai đoạn trưởng thành. Tùy vào vai trò đã được quyết định từ trong trứng, chúng sẽ trở thành mối thợ, mối cánh hoặc mối lính.

Tuổi thọ trung bình của từng loại mối

Mối chúa có thể sống đến 25 năm trong điều kiện lý tưởng, trong khi mối vua sống được khoảng 10 năm. Các mối thợ và mối lính, đảm nhận nhiệm vụ kiếm mồi và bảo vệ tổ, thường chỉ sống từ 1 đến 2 năm.

Vòng đời, giai đoạn phát triển và tuổi thọ của loài mối

Cơ cấu xã hội trong tổ mối

Mối chúa – Nhà lãnh đạo sinh sản của tổ

Mối chúa (mối hậu) có đầu nhỏ, bụng to và bộ phận sinh dục phát triển. Mối chúa đảm nhận nhiệm vụ đẻ trứng để duy trì sự tồn tại của cả đàn. Khi mới trưởng thành, mối chúa đẻ trứng với số lượng ít. Sau 4 – 5 năm, khi bộ phận sinh dục hoàn thiện, mối chúa có thể đẻ từ 8.000 – 10.000 trứng mỗi ngày. Một tổ có thể chứa từ 2 đến 3 con mối chúa.

Mối chúa hay còn gọi là mối hậu có đầu nhỏ, bụng to, bộ phận sinh dục phát triển

Mối thợ – Những “công nhân” chăm chỉ

Mối thợ có kích thước nhỏ và các chi phát triển. Nhóm mối này chiếm số lượng đông đảo nhất, từ 70 – 80% tổng số mối trong đàn. Chúng đảm nhận hầu hết các công việc trong bầy như xây dựng, làm đường, tìm thức ăn, vận chuyển trứng, hút nước và nuôi ấu trùng.

Mối thợ chiếm 70-80% tổng số mối trong đàn

Mối lính – Lực lượng bảo vệ tổ đầy kiên cường

Mối lính có số lượng không nhiều và được phân từ mối thợ. Nhiệm vụ chính của chúng là canh gác, bảo vệ tổ và tấn công các kẻ thù thiên địch nhờ cặp hàm trên phát triển. Một số mối lính còn có tuyến hàm tiết ra dịch nhũ trắng có khả năng gây mê đối phương.

Mối lính canh gác, bảo vệ tổ và tấn công các kẻ thù

Các loài mối phổ biến nhất tại Việt Nam

Mối gỗ khô (Drywood Termites)

Mối gỗ khô thuộc họ Mối Kalotermitidae Enderlein. Chúng có phần đốt ngực phẳng, gồm 8 đốt. Những con mối lính có phần đầu màu nâu đậm đến đen, phần trán nhô cao và hàm ngắn màu đen.

Mỗi gỗ khô phần đầu nâu đậm đến đen, trán nhô cao, hàm ngắn đen

Mối gỗ ẩm (Dampwood Termites)

Mối gỗ ẩm thường sinh sống ở các vùng ẩm ướt, như ven biển, gần nguồn nước hoặc trong các thân gỗ ẩm ướt lâu ngày tại các công trình kiến trúc. Chúng sống thành bầy lớn và có khả năng phá hoại rất nhanh. Hiện nay, mối gỗ ẩm là loài gây hại nhiều nhất trong số các loài mối tại Việt Nam.

Mối gỗ ẩm là loài gây hại nhiều nhất trong các loài mối tại Việt Nam

Xem thêm: Phân biệt chi tiết mối và mọt

Mối đất (Subterranean Termites)

Mối đất là loài mối rất phổ biến có thể sống ở nhiều môi trường khác nhau như ven ao hồ, sông suối, vùng núi, ven biển,… Chúng làm tổ trong lòng đất và thường xuất hiện sau những cơn mưa lớn. Thức ăn chính của mối đất là gỗ nên chúng có thể xâm nhập vào nhà của bạn gây hư hại cho các cấu trúc gỗ, đồ nội thất,…

Mối đất có thể sống ở nhiều môi trường khác nhau

Mối cánh

Mối cánh là những con dự bị của mối chúa. Chúng thường rời khỏi tổ khi thời tiết ấm áp và sau những cơn mưa. Khi tìm được môi trường thích hợp, mối cánh sẽ rụng cánh, giao phối với con đực để tạo ra đàn mối mới. Do đó, để xử lý mối tận gốc bạn có thể tiêu diệt các con mối cánh trước khi chúng kịp tạo ra đàn mối mới.

Mối cánh có thể tiến hóa thành mối chúa để tạo ra đàn mối mới khi điều kiện thích hợp

Dấu hiệu nhận biết có mối trong nhà

Dấu hiệu mối gỗ khô

Mối gỗ khô có tập tính đục gỗ thành các khe dích dắc, vừa để làm thức ăn, vừa làm nơi cư trú. Chúng đùn hạt phân ra ngoài qua các lỗ nhỏ trên gỗ. Do đó, bạn có thể phát hiện sự tồn tại của chúng nếu thấy các đụn phân nhỏ, có ngọn, xung quanh các đồ đạc bằng gỗ trong nhà.

Dấu hiệu mối đất

Mối đất thường làm tổ dưới lòng đất và xây dựng các đường hầm đất để di chuyển. Tuy nhiên, nếu mối làm tổ sâu dưới nền nhà, trong các khe hở của vách tường, trần nhà,… thì cần sử dụng các thiết bị chuyên dụng để phát hiện và xử lý tận gốc tổ mối.

Những thứ trong nhà dễ thu hút mối

Hầu hết các loài mối ưa sống trong môi trường ẩm ướt và thiếu ánh sáng. Những thứ trong nhà dễ thu hút mối:

• Nhà có nhiều đồ nội thất bằng gỗ chưa được xử lý chống mối mọt.
• Cấu trúc nhà có nhiều vết nứt hoặc khe hở cho mối chui qua.
• Nhà bị dột, có nước đọng hoặc nhiều khu vực ẩm ướt.
• Phòng chứa đồ đạc không thông thoáng và thiếu ánh sáng.
• Nhà có nhiều bìa cứng, bìa sách không được thu gọn cẩn thận, dễ bị thấm nước hoặc ẩm ướt.

Dấu hiệu cho thấy nhà bạn bị mối xâm nhập

Con đường xâm nhập của mối vào nhà

Mối có thể xâm nhập vào nhà bạn qua nhiều con đường khác nhau. Chúng có thể di chuyển qua các vết nứt trên tường, nền nhà, hoặc qua các đường ống dẫn nước. Ngoài ra, mối cũng có thể xâm nhập qua gỗ hoặc vật liệu đã bị nhiễm mối từ trước.

Một cách khác là mối có thể men theo các khe hở trong nhà hoặc hệ thống điện nước ngầm để tìm thức ăn hoặc đơn giản là bay vào cửa sổ trong mùa sinh sản. Đặc biệt, mối gỗ khô cũng có thể vào nhà thông qua việc vận chuyển đồ đạc. Ví dụ, nếu bạn mua một món đồ nội thất gỗ mới nhưng không biết bên trong đã có mối, khi đặt đồ trong nhà đàn mối sẽ bắt đầu xâm nhập.

Mối xâm nhập vào nhà bạn bằng nhiều con đường khác nhau

Những tác động to lớn của mối đến cuộc sống con người

Tác động đến kinh tế

• Mối tấn công gỗ, tài liệu, đồ nội thất và gây hư hại nhà ở, thiệt hại lên đến 5 tỷ USD mỗi năm.
• Chúng đục rỗng gỗ, đào đường hầm, làm giảm chất lượng gỗ và có thể làm sập nhà.
• Mối đất tạo ra hệ thống đường hầm rỗng dưới nền nhà, gây sụt lún khi gặp mưa.
• Sự xuất hiện của tổ mối làm giảm giá trị tài sản, hư hỏng đồ đạc và kết cấu nhà.

Tác động đến sức khỏe

Mối không chỉ gây thiệt hại về vật chất mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe con người:

• Mối sinh sống trong môi trường ẩm ướt, tối tăm, dễ sinh sôi nấm mốc. Khi xâm nhập vào nhà, chúng mang theo bào tử nấm và vi khuẩn, phát tán trong không khí làm ô nhiễm môi trường và gia tăng nguy cơ mắc các bệnh về hô hấp như hen suyễn, viêm mũi dị ứng.
• Tiếp xúc với phân mối có thể gây mẩn ngứa, viêm da dị ứng,…

Tác động đến di sản văn hoá và lịch sử

Sự xâm nhập của mối gây hư hại nghiêm trọng đến các di sản văn hóa, đặc biệt là các tòa nhà cổ và công trình di tích lịch sử làm bằng gỗ. Các di sản lưu trữ bằng giấy cũng dễ bị phá hoại nếu không được bảo quản tốt. Sau khi bị mối tấn công các kiến trúc và kết cấu gỗ sẽ bị bong tróc sơn, đào rỗng bên trong, bị gặm nhấm, làm mất mỹ quan đô thị.

Tác động đến tâm lý

Nếu trong nhà có tổ mối, sau cơn mưa những con mối cánh sẽ ùa vào nhà gây ám ảnh cho những người sợ côn trùng. Bên cạnh đó, tiếng gặm nhấm gỗ của đàn mối hoạt động suốt đêm cũng rất khó chịu, ảnh hưởng đến giấc ngủ đối với gia đình có em nhỏ và người lớn tuổi.

Mối gây hại nhiều cho văn hóa, sức khỏe và tâm lý của con người

Những sự thật thú vị về loài mối

Mối là nguồn thực phẩm bổ dưỡng ở nhiều nơi trên thế giới

Mối là nguồn thức ăn quan trọng cho chim và động vật có vú, giúp duy trì chuỗi thức ăn. Thiếu mối có thể làm gián đoạn chuỗi thức ăn, ảnh hưởng đến sự sống của nhiều loài. Mối cũng là thực phẩm thiết yếu cho nhiều loài động vật.

Loài côn trùng duy nhất có khả năng tiêu hóa cellulose nhờ vi khuẩn đặc biệt

Mối là loài côn trùng duy nhất có thể tiêu hóa cellulose trong gỗ nhờ các vi sinh vật trong ruột. Mối và các vi sinh vật này có mối quan hệ cộng sinh, mối cung cấp “nhà ở” cho vi sinh vật, còn vi sinh vật giúp phân giải thức ăn cho mối.

Tập tính kỳ lạ: Mối thường ăn phân của đồng loại để sống sót

Trong đàn mối, ấu trùng chưa phát triển đầy đủ cơ thể và thiếu hệ vi sinh vật trong đường ruột, nên không thể tự phân giải cellulose. Vì vậy, chúng phải ăn “phân” của mối thợ để bổ sung vi sinh vật cần thiết, giúp chúng có thể tự ăn gỗ và nuôi sống mình.

Hầu hết mối thợ và mối lính đều mù nhưng vẫn làm việc hiệu quả

Trong đàn mối, chỉ nhóm mối sinh sản (mối chúa, mối vua, mối cánh) phát triển thị lực để tìm bạn tình và xây dựng đàn mới. Ngược lại, mối vô sinh (mối lính, mối thợ) có thị lực kém hoặc bị thoái hóa vì chúng sống và làm việc chủ yếu trong môi trường bóng tối, dẫn đến tình trạng “mù” theo thời gian.

Không chỉ gỗ, mối còn ăn nhiều vật liệu khác như nhựa hoặc cao su

Khi khan hiếm thức ăn mối có thể ăn xác động vật, thậm chí là mối non. Trong quá trình tìm kiếm thức ăn, chúng cũng có thể phá hoại nhiều vật liệu khác nhau như nhựa, cao su, kim loại và vữa xi măng.

Tổ mối có thể lớn mạnh và hoạt động như một quốc gia thu nhỏ

Trong điều kiện thuận lợi, mối có thể xây dựng tổ với quy mô khổng lồ tạo ra một “kỳ quan sinh học” độc đáo. Một ví dụ điển hình là ở Brazil, nơi các nhà khoa học phát hiện gò mối rộng lớn (bằng diện tích nước Anh), được xây dựng hơn 3000 năm qua quan sát từ vệ tinh vũ trụ (Theo Znews).

Tổ mối có diện tích lớn bằng nước Anh tại Brazil được chụp từ vệ tinh. Nguồn: Znews

Mối là loài côn trùng tuy nhỏ bé nhưng có thể gây ra những thiệt hại nghiêm trọng đối với đời sống và tài sản của con người. Hy vọng rằng những thông tin trên của KTX sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về loài mối để có biện pháp xử lý và phòng ngừa hiệu quả.

Nếu bạn cần hỗ trợ dịch vụ phòng chống mối, hãy liên hệ ngay với KTX Pest Control. Hơn 28 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực kiểm soát mối và đội ngũ chuyên gia lành nghề được chứng nhận, chúng tôi cam kết mang đến giải pháp tiêu diệt mối tận gốc. Sử dụng công nghệ hiện đại, các loại thuốc diệt mối sinh học an toàn cùng quy trình làm việc chuyên nghiệp, chúng tôi luôn sẵn sàng đáp ứng nhu cầu của khách hàng 24/7.

Lượt xem: 1.476

Hãy bình chọn

Trần Quang Hưng

Trần Quang Hưng – CEO của Công ty Diệt côn trùng KTX, đồng thời là người sáng lập nên dịch vụ GFC Pest Control từ năm 1996. Với hơn 28 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực vệ sinh môi trường, ông đã đưa GFC từ một dịch vụ nhỏ lẻ trở thành tập đoàn lớn mạnh thuộc Top 3 Công ty kiểm soát dịch hại lớn nhất Việt Nam.